Written by 
Pewni i niepewni
Pewność siebie u nastolatków wyraża się w różny sposób. Młodzi ludzie chętnie biorą udział w zajęciach szkolnych, sportowych, związanych z pasją. Nie boją się wyrażać swojego zdania i aktywnie uczestniczą w dyskusjach. Istotne w rozwoju społecznym i emocjonalnym nastolatków jest nawiązywanie i utrzymywanie relacji. Osoby pewne siebie z otwartością, odwagą i zaufaniem budują nowe przyjaźnie, dbając o innych i zauważając własne potrzeby i uczucia. Chętnie dzielą się tym, czego doświadczają, co czują, o czym myślą. Otwarcie mówią o swoich uczuciach – pozytywnych i negatywnych. Rozumieją, że wyrażanie emocji jest częścią bycia człowiekiem. Są gotowe podejmować wyzwania, nawet przy ryzyku porażki. Próbują nowych aktywności, sprawdzają się w różnych dyscyplinach sportowych, artystycznych.
Ważną kompetencją w życiu pełnym bodźców i presji jest umiejętność proszenia o pomoc. Pewne siebie nastolatki zwracają się do innych z prośbą o wsparcie czy pomoc. Pewność siebie sygnalizuje też nastawienie do krytyki. Tacy młodzi ludzie potrafią przyjmować konstruktywną krytykę jako okazję do rozwoju, a nie atak na swoją wartość.
Z kolei brak pewności siebie nastolatki często maskują. To może prowadzić do rozwoju problemów emocjonalnych i społecznych. Mogą np. przyjąć postawę przesadnej pewności siebie, aby ukryć swoje wątpliwości. Manifestują to przez arogancję – wydają się dominować w rozmowach, próbując przyciągnąć uwagę i udowodnić swoją wartość. Przechwalają się – często opowiadają o swoich osiągnięciach, by zbudować wrażenie sukcesu, mimo że wewnętrznie czują się niepewnie.
Niepewni siebie młodzi mogą też unikać sytuacji interpretowanych przez nich jako wyzwania, bo wywołują w nich lęk. Możemy zauważyć np. odmowę udziału w zajęciach. Nastolatek stara się unikać sytuacji, które wiążą się z oceną (np. prezentacje, udział w zajęciach), obawiając się porażki. Charakterystyczna bywa też izolacja społeczna – młodzież unika spotkań towarzyskich, co prowadzi do izolacji i poczucia osamotnienia. Także – przeciwnie – angażowanie się w nadmierną ilość aktywności, by udowodnić swoją wartość, np. nadmierna nauka, czyli perfekcjonizm w szkole, mogący prowadzić do ogromnego zmęczenia i przeciążenia obowiązkami. Z kolei zaangażowanie w różne koła zainteresowań wynika z potrzeby bycia wszechstronnym – by nas akceptowano i uznano.
Nastolatki, które czują się niepewnie w różnych sytuacjach, często stają się zbyt zależne od opinii innych. Przejawia się to w przesadnym analizowaniu krytyki – każda uwaga, nawet konstruktywna, może być interpretowana jako atak na ich wartość. Możliwa jest też zmiana zachowania: dostosowują swoje opinie, styl ubierania się czy zainteresowania, by zyskać akceptację rówieśników.
Młodzi ludzie mogą również maskować swoje emocje, np. zachowują się pozornie obojętnie: udają, że nie zależy im na opiniach innych lub że są odporni na krytykę, co często jest pozorne. Stosują humor jako tarczę: używają żartów, by zatuszować niepewność i lęk. Brak pewności siebie często wpływa na umiejętność wyrażania swoich potrzeb i granic. Nastolatki mogą przejawiać problemy z asertywnością, np. unikać konfrontacji. Często nie potrafią jasno wyrażać swoich myśli i uczuć, obawiając się odrzucenia. Bywa, że zgadzają się na wszystko. Starają się być lubiane, często rezygnując z własnych przekonań i preferencji. Mają trudności z mówieniem o swoich pragnieniach lub uczuciach, obawiając się, że nie zostaną zrozumiane lub zaakceptowane.
W dzisiejszych czasach wielu nastolatków wykorzystuje media społecznościowe, by maskować swoje braki w realnym życiu. Kreują idealny wizerunek. Publikują starannie wyselekcjonowane zdjęcia i osiągnięcia, aby stworzyć iluzję doskonałości. Porównują się z innymi rówieśnikami. Czują się gorsi lub mniej wartościowi, co może pogłębiać ich uczucie niepewności.
Jak traci się pewność siebie
W codziennym funkcjonowaniu młodego człowieka może pojawić się wiele trudności, które stopniowo wpływają na zmianę zachowania i sposobu postrzegania siebie, innych i świata.
Oto kilka istotnych przyczyn, które mogą prowadzić do utraty pewności siebie:
• Presja społeczna: W dobie mediów społecznościowych i kultury porównań nastolatki często czują się zmuszane do spełniania nierealistycznych oczekiwań. Współczesna młodzież często zmaga się z ogromną presją, aby spełniać oczekiwania rówieśników, rodziny czy mediów społecznościowych. Idealizowane obrazy i porównania mogą prowadzić do rozwijania nieadekwatnego obrazu siebie, swoich umiejętności.
• Krytyka i oceny: Obawa przed krytyką ze strony rówieśników lub nauczycieli może zniechęcać młodzież do angażowania się w życie szkolne i społeczne. Negatywne komentarze, zarówno ze strony rówieśników, jak i dorosłych, mogą znacznie obniżyć poczucie własnej wartości. Krytyka, słyszana zwłaszcza w młodym wieku, jest często zapamiętywana i wpływa na sposób myślenia o sobie. Również w życiu dorosłym.
• Strach przed porażką: W obliczu wysokich oczekiwań wielu nastolatków boi się podejmować ryzyko i stara się unikać sytuacji, w których można ponieść porażkę. Taki strach może prowadzić do unikania aktywności, które mogłyby przyczynić się do wzrostu pewności siebie.
• Zmiany w ciele i tożsamości: Okres dojrzewania wiąże się z wieloma zmianami fizycznymi i emocjonalnymi. To czas intensywnych emocji, które mogą wpływać na sposób postrzegania siebie i swoich umiejętności. Młodzi ludzie mogą czuć się niepewnie z powodu swojego wyglądu, co wpływa na ich pewność siebie.
• Izolacja społeczna: W czasach rozwoju technologii i mediów społecznościowych wielu nastolatków doświadcza izolacji i samotności, co może prowadzić do niskiej pewności siebie. Często porównują swoje życie z idealizowanymi wersjami innych, co pogłębia ich uczucie niedoskonałości.
Jak wspierać pewność siebie?
Rozpoznać strategie maskujące. To pierwszy krok. Rola rodziców w procesie kształtowania się poznawczego, emocjonalnego czy społecznego młodego człowieka jest kluczowa. Poprzez dostrzeganie osiągnięć – docenianie wysiłku wkładanego w proces realizacji celów – a nie tylko sukcesów i pozytywnych ocen. Istotne jest też tworzenie bezpiecznego środowiska w oparciu o otwartą, wspierającą atmosferę, w której rozmowa o uczuciach, lękach, porażkach może przebiegać w otoczeniu troski, życzliwości i uwagi. Pamiętajmy też o modelowaniu pozytywnych zachowań, jak zdrowa asertywność i zwracanie uwagi na własne potrzeby.
Wspierajmy niezależność, zachęcając dzieci do podejmowania wyzwań. Wspierajmy w stawianiu czoła nowym sytuacjom, nawet jeżeli wiąże się to z ryzykiem porażki. Rodzice mogą znacząco wpłynąć na budowanie zdrowego poczucia własnej wartości u swoich dzieci. Dzięki ich wsparciu młodzież ma szansę na rozwój pewności siebie, co przyniesie korzyści w szkole, w życiu osobistym i zawodowym – w przyszłości. Cenne jest też towarzyszenie młodemu człowiekowi – puszczanie go wolno, wzmacnianie niezależności i jednocześnie troskliwe obserwowanie kolejnych samodzielnych kroków. Życzliwie wspierajmy w razie potrzeby. To najważniejsze zadania wychowawcze rodzica nastoletniego dziecka.
To oczywiście niełatwe zadanie. A biorąc pod uwagę, że warto modelować u młodych postawę: nie muszę wszystkiego wiedzieć i umieć, mogę więc skorzystać z pomocy, sięgnijmy po książkę “Budowanie pewności siebie dla nastolatków”. Być może ułatwi nam praktyczne zastosowanie konkretnej wiedzy, z uważnością i współczuciem jako potężnymi narzędziami w odkrywaniu siebie. Warto wspierać rodziców w stawaniu się dobrym, czułym, zaangażowanym towarzyszem młodej osoby – niezależnej, a jeszcze potrzebującej uważnego, troskliwego opiekuna.
Marta Szydłowska — psycholożka, certyfikowana psychoterapeutka i superwizorka poznawczo-behawioralna. Psychoterapeutka terapii skoncentrowanej na współczuciu (CFT) oraz terapii akceptacji i zaangażowania (ACT). Wykładowczyni w Szkole Psychoterapii Poznawczo-Behawioralnej Uniwersytetu SWPS. Naukowe zainteresowania rozwija w obszarze kontekstualnych nauk o zachowaniu i w tematyce ekopsychologii. Obserwuje w pracy terapeutycznej dobroczynny wpływ natury na funkcjonowanie człowieka